Betoverende Afrikaanse kunst: van prehistorie tot hedendaags
Afrikaanse kunst omvat de traditionele artistieke uitingen van de inheemse volkeren die leven rond het evenaarswoud en de savannes. Deze kunst kenmerkt zich door een verwaarlozing van natuurlijke verhoudingen, statisme, symmetrische frontale houdingen en een voorkeur voor monochrome kleurgebruik. Dit resultaat is het product van eeuwenlange stamtradities die elk hun eigen unieke stijl en symboliek ontwikkelden.
De oudste kunst in Afrika omvat rotsgravures die teruggaan tot ongeveer 30000 v.Chr., vooral in het gebied van de Bosjesmannen en de Sahara, waar ook het Tassiliplateau schitterende voorbeelden van vroege Afrikaanse beschavingen toont. Vroege sculpturen, bijvoorbeeld terracotta van de Nok-cultuur (330 v.Chr. – 220 na Chr.) en bronzen werken uit Ife en Benin, vertonen al verfijnde vormaccenten en verwijzen soms naar klassieke mediterrane tradities. Recentere vondsten in Mali, Ghana en Zuid-Afrika tonen een rijke variatie aan kunststijlen uit de 5e tot 16e eeuw.
Hout is het meestgebruikte materiaal in Afrikaanse kunst, vaak uit een blok gehouwen en afgewerkt met polijsten, patineren of symbolisch schilderen. Andere materialen zoals steen, ivoor, terracotta en metalen werden spaarzamer gebruikt. De motieven draaien vooral om de mensfiguur, die vaak menselijke trekken vertoont in dierlijke vormen, vanwege de sterke voorouderverering. Daarnaast worden geesten en bovennatuurlijke wezens weergegeven in menselijke gedaanten. Fetisjbeelden onderscheiden zich door magische substanties en metalen pennen, en maskers met verschillende typen en bijbehorende ceremoniele kleding zijn belangrijk in sociale en religieuze contexten.
Afrikaanse kunst heeft een uitgesproken religieuze en magische functie. Maskers en beelden verbinden de levenden met de doden en mythologische wezens en worden gebruikt in procedures zoals vruchtbaarheidsrituelen, bezweringen, initiaties en waarzeggerij. Status en vermaak zijn zelden het hoofddoel. Ondanks de grote afstand en isolatie tussen stammen zijn er gemeenschappelijke stijlkenmerken zoals afwijking van natuurlijke proporties, statisme, frontale presentatie en monochromie. De kunstenaars tonen een opmerkelijk vermogen tot plastische expressie, met inzet van zowel serene rust als dramatische beweging, hoewel deze tradities door veranderde omstandigheden snel aan het verdwijnen zijn.
Binnen deze algemene kenmerken heeft elke stam haar eigen stijl ontwikkeld. Voorbeelden zijn de radicale kubistische maskers van de Dogon en Bambara in Mali, de maskerproductie van de Dan in Ivoorkust die voorouders en geesten uitbeelden, en de Yorocha-plastiek in Nigeria met opvallende ogen en hoge voorhoofden. Kameroense Bamileke-artiesten zijn beroemd om hun pure vormkracht, terwijl de Pangwe in Gabon zachte, ritmische beelden maken als belichaming van stamhoofden. Zaire is het rijkste kunstgebied met sereen-naturalistische en expressieve fetisjbeelden. In Zuidoost-Zaire vormen Loeba en Songye beelden met zowel natuurlijke elegantie als kubistische kenmerken. Oost-Afrika heeft minder beeldsnijwerk, maar recente vondsten onthullen invloeden uit de islam op figurale grafpalen.
Afrikaanse kunst is daarmee een fascinerend samenspel van vorm, functie en culturele expressie, waarin het menselijk en het bovennatuurlijke onlosmakelijk verbonden zijn. Voor een diepere duik in de rijke kunsthistorie van Afrika en haar diverse tradities, bezoek kunsthistorie voor meer informatie.